Actiepunten
- Opt-out! Plaats deze melding op zoveel mogelijk werk en zeker op je eigen website (lees onderaan hoe dit dient te gebeuren).
- Maak goede afspraken met je uitgever.
- Wil je weten of jouw werk reeds door AI werd gebruikt? Gebruik dan de handleiding van de Auteursbond!*
Elke week staat er wel een artikel over AI in de krant. De technologie evolueert dan ook in een razendsnel tempo. Hoe dit zich verhoudt tot de rechten van auteurs, is vandaag de dag nog steeds niet zonneklaar (ook al werd op 12 juli 2024 de AI Act officieel bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie).
Op 1 augustus 2024, 20 dagen na de bekendmaking in het Publicatieblad, trad de AI Act in werking. De bepalingen van deze Europese Verordening zullen geleidelijk van toepassing worden.
Als onderdeel van een breder pakket EU-beleidsmaatregelen vormt de AI Act het eerste uitgebreide juridische kader om het gebruik van AI in heel Europa te reguleren. Het doel is een balans te vinden tussen het reguleren van het gebruik van mogelijk schadelijke AI-systemen en het bevorderen van innovatie in de sector.
Hoewel AI ongekende mogelijkheden biedt, roept het ook belangrijke juridische vragen op, onder andere met betrekking tot auteursrechten.
Samen met de European Writers’ Council (EWC), volgt VAV deze ontwikkelingen op de voet. Zo analyseerde VAV onder andere de “EWC AI-toolkit for the book sector”. Deze toolkit biedt aanbevelingen van EWC voor schrijvers, vertalers, uitgevers, boekverkopers en andere stakeholders binnen de boekensector. De toolkit is ontworpen om transparantie en eerlijke vergoedingen bij AI-gebruik van werken te waarborgen en bescherming te bieden tegen onrechtmatig gebruik van AI. Het doel is om de boekensector te beschermen tegen AI-gerelateerde inbreuken en te zorgen voor een toekomst waarin menselijke creativiteit wordt gewaardeerd en eerlijk wordt behandeld in het digitale tijdperk.
Ook al is de situatie momenteel nog niet duidelijk op juridisch gebied, volgende aandachtspunten geven we jullie nu reeds graag mee:
* Hetgeen ook kan gebruikt worden om na te gaan of content in een AI-databases staat en getraind wordt door AI is de website: https://haveibeentrained.com/. Helaas dekt deze website nog niet alle databases van alle AI-systemen. Wanneer jouw content niet op die websites te vinden is, sluit dit dus niet uit dat geen enkel AI-systeem jouw content heeft gebruikt.
Aan de inputzijde
Hoe wordt auteursrechtelijk beschermd materiaal op dit moment gebruikt? Is er een mogelijkheid tot “opt-out”?
Generatieve AI is een vorm van artificiële intelligentie die nieuwe inhoud kan creëren (denk aan tekst, afbeeldingen, video’s, audio of softwarecode) op basis van een opdracht van de gebruiker. Generatieve AI-modellen (zoals het GPAI-model, dat gebruikt wordt door OpenAI’s ChatGPT) worden getraind met een zeer grote hoeveelheid publiek beschikbare data. Een veelgebruikte methode om deze data te verzamelen is “data scraping”, een geautomatiseerd proces waarbij grote hoeveelheden data van websites worden gehaald met behulp van softwaretools of scripts. Deze data, die vaak vrij beschikbaar zijn op het internet, bevatten auteursrechtelijke beschermende werken (zoals onder andere teksten uit boeken).
Hierbij wordt nagelaten de voorafgaandelijke toestemming aan de auteur te vragen (laat staan er een vergoeding voor te betalen) en wordt evenmin gecontroleerd of de werken wel rechtmatig gepubliceerd werden of het om illegale downloads van bijvoorbeeld e- of audioboeken gaat.
AI-bedrijven beroepen zich hiervoor op uitzonderingen op het auteursrecht, met name Artikel 3 en 4 van de DSM-richtlijn betreffende tekst- en datamining (TDM) *. Deze bepalingen stellen dat tekst en gegevens in digitale vorm geautomatiseerd mogen worden geanalyseerd, mits het doel is om informatie te genereren voor wetenschappelijk onderzoek of andere doeleinden (waaronder ook commerciële doeleinden).
Deze uitzondering is vervolgens toegestaan op voorwaarde dat de rechthebbenden (zoals auteurs) geen uitdrukkelijk rechtenvoorbehoud hebben gemaakt. Dit wordt de “opt-out” genoemd, waarbij rechthebbenden aangeven dat ze tegen deze niet-vergoede exploitatie zijn.
* In de EU zijn deze uitzonderingen op 7 juni 2021 in werking getreden; sinds 2022 in de Belgische rechtsorde van kracht (art. XI.190, 20° WER en XI.191/1, §1,7° WER). De Belgische wetgever heeft daarbij niet in vergoedingsregels voorzien, aangezien de richtlijn dat verbiedt.
Opt-out en de AI Act
Het is naar deze “opt-out” dat recent aangenomen AI Act verwijst. De aanbieders van generatieve AI-modellen zijn verplicht een beleid te implementeren dat in lijn is met het Europese auteursrecht en naburige rechten, met name om de opt-out van rechthebbenden te identificeren en te respecteren. De AI Act voorziet ook in een transparantieverplichting voor aanbieders van generatieve AI-modellen: zij dienen voldoende gedetailleerde samenvattingen te verschaffen van de inhoud die is gebruikt voor het trainen van hun model.
Hoe dien ik deze opt-out te maken?
Het is voorlopig echter nog niet helemaal duidelijk hoe deze “opt-out” concreet dient te gebeuren.
De wet stelt dat de auteur dit ‘op passende wijze’ kenbaar moet maken. In de DSM-richtlijn wordt echter niet duidelijk gemaakt wat er onder “passende wijze” wordt verstaan. Bij content die online voor het publiek beschikbaar wordt gesteld, wordt dit voorbehoudvolgens Belgisch recht enkel als passend beschouwd indien hierbij ‘machinaal leesbare middelen’ worden gebruikt. Verdere invulling van deze regel zal echter in de (rechts)praktijk moeten plaatsvinden…
Het gebrek aan eenduidige richtlijnen over hoe rechthebbenden effectief kunnen kiezen voor “opt-out”, zorgt voor juridische onzekerheid voor zowel auteurs als AI-ontwikkelaars. Rechthebbenden weten niet zeker hoe zij hun rechten kunnen voorbehouden in overeenstemming met de DSM-richtlijn (bijvoorbeeld: is een voorbehoud in de algemene voorwaarden voldoende?), terwijl AI-ontwikkelaars onzeker zijn over welke content beschikbaar is. Standaardisatie van het opt-out-proces is daarom cruciaal.
Voorlopig geven we de volgende procedure mee: bij papieren producten en losse digitale bestanden moet dit nadrukkelijke voorbehoud, in een voetnoot, in het colofon of in de gebruiks- of leveringsvoorwaarden worden opgenomen. Bij digitale content die online wordt aangeboden moet het voorbehoud in “machine leesbare vorm” in de code van de website(s) of de applicatie(s) worden opgenomen, zodat bots dit voorbehoud lezen (bijvoorbeeld in de robots.txt van een website-URL)
Voor zo’n machine leesbaar “verbod” is voorbeeldcode beschikbaar. Dat is het zogenaamde TDM Reservation Protocol, gemaakt door World Wide Web Consortium (W3C). Deze code is vrijelijk te gebruiken.
Zolang we in deze juridisch onzekere context leven, roepen we alle auteurs en uitgevers op om gebruik te maken van de mogelijkheid om een opt-out te eisen tegen TDM en AI-gebruik. Dit zou het gebruik voor generatieve AI moeten voorkomen, waardoor het trainen van AI met de betreffende teksten en het bewerken van teksten met AI zonder aanvullende afspraken niet is toegestaan. We raden bovendien aan om een aanvulling over de TDM-opt-out op te nemen in bestaande contracten.
Juridisch controversieel
De interpretatie van de vraag of TDM (Zoals beschreven in art. 3 en 4 van de DSM-richtlijn) ook het verdere gebruik van werken voor de ontwikkeling van generatieve AI omvat, blijft juridisch controversieel. Het is dan ook waarschijnlijk dat er juridische procedures zullen volgen en/of de Europese Commissie verduidelijking zal bieden tijdens de evaluatie van de DSM-richtlijn in de periode 2025-2027*.
Er dienen nog veel andere onopgeloste kwesties opgehelderd te worden. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met bestaande werken van vóór 2019? Hebben ze een machine leesbare opt-out nodig? Hoe wordt het aangetoonde gebruik door AI bedrijven bewezen, gevolgd en zo nodig vergoed, enzovoort.
* De European Writers’ Council (EWC) stelt dat de TDM-bepalingen niet van toepassing zijn wanneer het gaat om schrijfbots. Reproductie in het kader van TDM mag alleen in speciale gevallen, zonder dat dit de normale exploitatie van het bestaande werk in de weg staat en de legitieme belangen van de maker niet worden geschaad. Bij schrijfbots is dat volgens de EWC niet het geval.
Kan ik als auteur zelf gebruik maken van bestaande AI systemen?
Let goed op welke teksten je in het AI systeem invoert. In de algemene voorwaarden kan bijvoorbeeld staan dat alle ingevoerde data verder gebruikt mag worden door het systeem. Controleer daarom altijd de algemene voorwaarden van het AI systeem en wees je ervan bewust dat bijna alle softwareleveranciers hun algemene voorwaarden in 2023 en 2024 hebben aangepast.
De nieuwe voorwaarden bevatten namelijk nu clausules waarmee ze tekst, beeld en andere inhoud mogen kopiëren, opslaan, reproduceren en gebruiken voor de optimalisatie of verdere ontwikkeling van AI, inclusief generatieve AI. Dit is niet toegestaan volgens het Europese auteursrecht en de Privacywetgeving, maar opt-out is vaak moeilijk tot onmogelijk gemaakt. Indien de toestemming wordt geweigerd, beperkt de fabrikant de volledige functionaliteit van de software. Zo werken Microsoft, Adobe, Apple, Google, Meta en vele anderen: of je geeft hun toestemming, of je hebt geen toegang meer tot alle diensten.Het is daarom aan de auteurs om de software die ze gebruiken goed te controleren, om niet onbewust een achterdeur te openen die toegang biedt tot hun werken en andere gevoelige zakelijke informatie.
Ook vertalers moeten zich bijvoorbeeld houden aan de opt-out voor TDM of voor generatieve AI en mogen geen teksten uploaden naar niet-veilige machinevertalingssoftware zonder medeweten of toestemming van de auteur of rechthebbende.
Aan de outputzijde: output gegenereerd met / door AI
Doe ikzelf aan inbreuk op auteursrechten bij gebruik van AI?
Als je de hulp van AI inschakelt tijdens het creatieproces, let dan op dat je zelf geen auteursrechtelijk beschermde werken gebruikt. Zoals eerder aangehaald, werd door de AI-bedrijven vaak geen toestemming gevraagd aan de rechthebbenden tijdens het trainen van hun schrijfbots. We raden dan ook ten stelligste af om door AI gegenereerde teksten en beelden zomaar over te nemen. Als een auteur bijvoorbeeld ChatGPT gebruikt, kan die auteur onbedoeld inbreuk maken op de auteursrechten van collega-auteurs. Check hierbij dus zeker ook de gebruikersvoorwaarden van het AI-systeem met betrekking tot de vrijwaring van inbreuken.
Wie bezit auteursrecht op AI-gegenereerde content?
De persoon die AI gebruikt om iets te creëren, bezit geen auteursrecht op deze creatie; de output van generatieve AI wordt immers niet beschermd door het auteursrecht. In Europa kunnen momenteel alleen natuurlijke personen originele werken creëren, en AI-tools niet. Misschien zal dit in de toekomst wijzigen? Het Europese rechtssysteem is er alleszins de dag van vandaag nog niet klaar voor.
“AI-assisted” vs. “AI-generated” output
Het gebruik van AI kan zeker een hulpmiddel zijn tijdens de onderzoeksfase of om je op bepaalde ideëen te brengen. Maar ook daar is voorzichtigheid geboden. Als je AI-tools gebruikt om nieuwe “werken” te maken die je auteursrechtelijk beschermd wilt hebben, pas ze dan voldoende aan door vrije en creatieve keuzes te maken en je persoonlijke stempel toe te voegen. Dit kan bijvoorbeeld door creatieve opdrachten (“prompts”) te formuleren, nieuwe elementen toe te voegen, delen te verwijderen, of creatieve nabewerking toe te passen, enzovoort. Door je eigen creativiteit te gebruiken om de AI-creatie te bewerken en te verbeteren, zou je eventueel als auteur van het eindresultaat kunnen worden bestempeld.
Vergeet ten slotte niet om bewijs van je creatieve ingrepen te bewaren, omdat je dit mogelijk nodig hebt om je auteursrecht op een dag te bewijzen. De vraag die zich hierbij stelt is: “welke menselijke bijdrage is vereist?” Dit debat zal in de toekomst verder moeten worden opgevolgd.
De AI-Act (art. 50) voorziet tenslotte in transparantieverplichtingen met betrekking tot output (onder andere bij deepfakes).